خلاصه فصل: رفتارشناسی

---

مفاهیم کلیدی در خلاصه فصل :
1) رفتار
2) تکامل رفتار
3) رفتارهای جانوری
4) راه های برقراری ارتباط
5) انتخاب جفت

---

راهنمای زیست یاد :
۱) علایم ترتیب بندی مطالب : ۱) ، ❶ ، ● ، ▲ ، ■ ، ◆ ، ○
۲) مطالب با رنگ: مطالب فصل کتاب درسی:برای دانش آموزان، مطالب مرتبط از فصل های دیگر کتاب های درسی:برای کنکوری ها، مطالب خارج از کتاب های درسی:برای توضیح بیشتر مطالب

---

1) رفتار
❶رفتار = عمل یا مجموعه اعمالی که جانور در پاسخ به محرک از خود بروز می دهد.
  ●محرک:
    ▲بیرونی: بوی غذا، مشاهده دشمن و…
    ▲درونی: گرسنگی، تشنگی و…
❷انواع پرسش درباره ی رفتار:
  ●چگونگی بروز یک رفتار (چگونگی)
  ●دلایل وجود یک رفتار (چرایی) ← مربوط به تکامل رفتار
❸انواع رفتار:
  ●وراثتی:
    ▲رفتار جوجه کوکو
    ▲الگوی عمل ثابت:
      ■ویژگی ها:
        ◆آغاز با محرک حسی
        ◆همواره به یک شکل
        ◆پس از شروع تا پایان ادامه می یابد
      ■محرک نشانه (علت بروز الگوی عمل ثابت):
        ◆غاز: شکل هندسی و انحنای جسم ← حرکت دادن جسم در یک مسیر زیگزاگی و آوردن آن به لانه
        ◆ماهی: رنگ قرمز زیر شکم ←حمله به ماهی یا جسم
  ●یادگیری (تغییر رفتار حاصل از تجربه):
    ▲عادی شدن:
      ■پرنده و مترسک
      ■شقایق و عروس دریایی و جریان همیشگی آب
    ▲شرطی شدن کلاسیک:
      ■سگ:
        ◆غذا (محرک طبیعی = غیر شرطی) ← ترشح بزاق (پاسخ غیر شرطی)
        ◆تکرار (غذا + زنگ) ← زنگ = محرک شرطی ← ترشح بزاق
    ▲شرطی شدن فعال = آزمون و خطا:
      ■جانوران سیرک: انجام حرکات نمایشی ← تشویق ←تکرار عمل
      ■موش: فشار دادن اهرم ← غذا←تکرار فشار دادن اهرم
    ▲حل مسأله (برقراری ارتباط بین تجارب گذشته):
      ■مخصوص نخستی ها (لمورها، میمون ها، آدمیان)
  ●برهم کنش وراثتی و یادگیری:
    ▲لهجه و آواز پرندگان:
      ■پرنده در طبیعت ← لهجه ی هم گونه های هم محلی خود
      ■پرنده در اتاقک عایق صدا← آواز غیر طبیعی
      ■پرنده در بدو تولد ناشنوا ← ساده تر از پرندهای قبلی
      ■پرنده در اتاقک عایق صدا با پخش آواز با لهجه ی محلی متفاوت ← آواز با لهجه ای که شنیده ← نقش یادگیری در آواز پرنده
      ■پرنده در اتاقک عایق صدا با پخش آواز گونه ی دیگر ← نمی تواند این آواز را بخواند ← نقش وراثت در آواز پرنده
    ▲نقش پذیری (شکل خاصی از یادگیری و دارای ارتباط تنگاتنگ با رفتار غریزی):
      ■مخصوص دوره ای خاص
      ■موثر در حفظ بقا
      ■غازها و اردک ها: اولین شیء متحرک – مادر (در صورتی که همراه با شیء متحرک صدا نیز باشد. تاثیر آن قوی تر است.)

---

2) تکامل رفتار
❶انتخاب طبیعی ← شکل دادن به رفتار ← افزایش احتمال بقا و تولید مثل فرد
❷هدف رفتار (حفظ بقای فرد):
  ●مثال: شیرهای نر جوان رئیس گله: کشتن بچه شیرهای گله (به جز بچه های خود) ← جفت گیری با شیرهای ماده ی گله
  ●رفتارهایی که با نظریه ی انتخاب فرد تفسیر نمی شوند (رفتارهای مشارکتی):
    ▲رفتار زنبور کارگر: نیش زدن مهاجمان برای دفاع از کندو و مرگ خود او
    ▲زنبور عسل ماده: نگهداری و تغذیه زاده های ملکه که مادر خود آنها هم هست به جای تولید مثل کردن
    ▲رفتار عنکبوت نر: خورده شدن توسط عنکبوت بیوه ی سیاه پس از جفت گیری با آن ←تامین انرژی لازم برای پرورش تخم
نکته: همه ی رفتارهای جانور (هر چند که در ظاهر به نفع دیگران باشند) به طور مستقیم یا غیر مستقیم بقای ژن های خود فرد را تضمین می کنند.

---

3) رفتارهای جانوری
❶رفتار:
  ●تعریف: سریع ترین راه برقراری ارتباط بین جانور و محیط پیرامونش
  ●مثال: احساس خطر در گاو های وحشی قطبی ← تشکیل حلقه ی دفاعی برای حفاظت از کوچکترها
  ●جهت رفتار: کاهش هزینه های مصرفی و افزایش سود خالص
  ●هدف رفتار: موفقیت در حفظ، بقا و تولیدمثل
  ●انواع رفتار
    ▲مراقبت از فرزندان ← سینه سرخ: خوراندن حشره به جوجه ها ← اطمینان از بقای فرزندان
    ▲جفت گیری ← ماهی خاردار: ظهور رنگ درخشان در پشت ماهی در فصل جفت گیری + ساختن لانه ی بزرگ ← جلب جفت
    ▲دفاع ← مار: حالت مار مرده هنگام خطر←حفاظت در برابر شکارچی ها
    ▲تعیین قلمرو ← چیتا: چنگ انداختن روی تنهای درختان + بر جای گذاشتن بوی خود ← حفاظت از منابع و جلوگیری از استفاده ی دیگران از آنها
    ▲مهاجرت ← پروانه مونارک: هزاران کیلومتر مهاجرت ← انتقال به محیط مساعدتر هنگام تغییر فصل
    ▲تغذیه ← راکون: صید ماهی، قورباغه و خرچنگ ← ذخیره، جمع آوری و مصرف غذا
      ■رفتار غذایابی:
        ◆غذای بهینه = بیش ترین انرژی به ازای کم ترین زمان ← موازنه ی بین محتوای انرژی غذا و سهل الوصول بودن ← غذایابی
        ◆انواع:
          ○یک نوع غذا خوار (گوشتخوار یا گیاهخوار) : فراوانی یک نوع منبع غذایی ← موفقیت: مثال بعضی مورچه ها فقط تخم عنکبوت می خورند.
          ○همه چیز خوار: هیچ یک از منابع غذایی فراوان نباشد ← موفقیت
ارجاع به کتاب دوم فصل 4:به رژیم های مختلف غذایی و مثال هایی از هر کدام به شرح زیر است: علف خوار: گاو، گوسفند، آهو، گوزن، گوریل، توتیا، ملخ و… ،گوشتخوار: شیر، کوسه، عقاب، عنکبوت، مار و… ،همه چیز خوار: انسان، کرم خاکی، مرغ خانگی، گنجشک و…

---

4) راه های برقراری ارتباط
خصوصیات علائم ارتباطی: رسیدن به گیرنده + ایجاد پاسخ لازم
❶انواع راه های ارتباطی:
  ●مواد شیمیایی به نام فرومون (جزء ابتدایی ترین راه ها) در پروانه ی شب پرواز
  ●صدا:
    ▲صدای بلند در قورباغه ی نر
    ▲علائم صوتی در بسیاری از نخستی ها← شامپانزه ها و گوریل ها قادر به یادگیری تعدادی نماد صوتی و استفاده از آنها
ارجاع به کتاب سوم فصل 2: در متن درس به این نکته در مورد پریمات ها (نخستی ها) اشاره شده که: «پس از انسان، چین خوردگی قشر مخ در وال و سایر پریمات ها بیشتر از دیگر مهره داران است.»

---

5) انتخاب جفت
❶علائم جفت یابی (هرگونه مخصوص به خودش) :
  ●کرم  شب تاب: الگوی تابش خاص (تعداد تابش مخصوص)
  ●بسیاری از حشرات، دوزیستان و پرندگان: تولید صداها یا آوازهای ویژه
❷سیستم های زندگی:
  ●تولید مثل پر هزینه برای ۲ والد ← تک همسری مثل پرندگان
  ●تولید مثل پرهزینه برای والد ماده← چند همسری مثل پستانداران
❸صفات چشمگیر در نرها:
  ●ویژگی ها:
    ▲جلب توجه ماده و بدست آوردن جفت
    ▲غیر الزامی برای بقای جانور و پر هزینه ← کاهش شانس بقای جانور
    ▲افزایش شانس جفت گیری و تولید مثل ← انتقال ژن ها به نسل بعد و جبران هزینه ها
    ▲همراه با ژن های مطلوب دیگر
    ▲کاهش نزاع و رقابت بین نرها
  ●مثال:
    ▲یال در شیر
    ▲انشعابات شاخ در گوزن
    ▲شاخ در قوچ
    ▲طول دم مرغ جولای نر:
      ■در فصل جفت گیری:
        ◆حدود ۵ برابر دم ماده ها
        ◆ 3 برابر طول بدن خودش
      ■دیگر مواقع: هم اندازه ی دم مرغ جولای ماده
ارجاع به کتاب پیش دانشگاهی فصل 6: در این صفحات مثال هایی از حالات مختلف رقابت بین گونه ها، تقسیم منابع و حذف رقابتی آورده شده و همان طور که در این فصل هم مشاهده می کنید، صفات چشمگیر یکی از عوامل کاهش رقابت به شمار می آیند.
نکته خود آزمایی: «در بسیاری از گونه های پرندگان، نرها رنگ های درخشان تر و پرهای زینتی بیشتری از پرنده های ماده دارند».

---

چقدر یادگرفته اید ؟؟؟
سوال های آموزشی: سوال های نهایی 92 تا 95 فصل رفتارشناسی
تست های آموزشی :1) تست های غیرترکیبی کنکور 90 تا 95 فصل رفتارشناسی

---

منابع :
۱) جزوه ی آموزشی زیست شناسی پیش دانشگاهی موسسه گزینه دو