یادداشت زیستی تنظیم بیان ژن در پروکاریوت ها:

تنظیم بیان ژن در پروکاریوت ها می تواند در هر یک از مراحل ساخت رنا و پروتئین تأثیر بگذارد ولی به طور معمول تنظیم بیان ژن در مرحلهء رونویسی انجام می شود. در مواردی هم ممکن است یاخته با تغییر در پایداری (طول عمر) رنا یا پروتئین، فعالیت آن را تنظیم کند.

تنظیم بیان ژن در سطح رونویسی: در این نوع تنظیم عواملی به پیوستن رنابسپاراز به توالی راه انداز کمک و یا مانعِ حرکت رنا بسپاراز می شوند. در نتیجه، رونویسی ژن تسهیل یا ممانعت می شود.

۱.تنظیم منفی رونویسی در باکتری اشرشیا کلای:

قند مصرفی ترجیحی این باکتری گلوکز است. در صورت نبود گلوکز در محیط باکتری و وجود قند لاکتوز، باکتری می تواند از این قند استفاده کند. این قند متفاوت از گلوکز بوده و آنزیم های لازم برای مصرف آن نیز متفاوت است. بنابراین باکتری باید آنزیم های تجزیه کننده آن را بسازد و در نبود یا کاهش لاکتوز نیز ساخت آنزیم های تجزیه کننده آن متوقف یا کاهش پیدا کند.

تنظیم منفی رونویسی: رونویسی با چسبیدن رنابسپاراز به راه انداز مربوط به ژن شروع می شود. حال اگر مانعی بر سر راه رنابسپاراز وجود داشته باشد، رونویسی انجام نمی شود. به این نوع تنظیم، تنظیم منفی رونویسی گفته می شود.

در عدم حضور لاکتوز: در نبود لاکتوز مانع پیش روی رنابسپاراز نوعی پروتئین به نام مهارکننده است. این پروتئین به توالی خاصی از دنا به نام اپراتور متصل می شود و جلوی حرکت رنابسپاراز را می گیرد (شکل ۱۶، الف).

در حضور لاکتوز: لاکتوز موجود در محیط به باکتری وارد می شود و با اتصال به مهارکننده، شکل آن را تغییر می دهد. تغییر شکل مهارکننده، آن را از اپراتور جدا می کند و نیز مانع از اتصال آن به اپراتور می شود. با برداشته شدن مانع سر راه، رنابسپاراز می تواند رونویسی ژن ها را انجام دهد (شکل ۱۶، ب). محصولات این ژن ها تجزیه لاکتوز را ممکن می کند.

۲.تنظیم مثبت رونویسی در باکتری اشرشیا کلای:

مشخص شده که اگر در محیط باکتری، قند مالتوز وجود داشته باشد، درون باکتری آنزیم هایی ساخته می شوند که در تجزیهء آن دخالت دارند. در عدم حضور مالتوز این آنزیم ها ساخته نمی شوند چون باکتری نیازی به آنها ندارد. تنظیم رونویسی در مورد این ژن ها به صورت مثبت انجام می شود.

تنظیم مثبت رونویسی: در این نوع تنظیم، پروتئین های خاصی به رنابسپاراز کمک می کنند تا بتواند به راه انداز متصل شود و رونویسی را شروع کند.

گردآورنده: حسن لطفی

https://zistyad.ir?p=7081